Ondergewicht en ongewenst afvallen | Begeleiding door een diëtist

Je hebt ondergewicht wanneer je minder weegt dan goed is voor je gezondheid. Als je plotseling veel afvalt zonder dat je anders bent gaan eten of meer bent gaan bewegen, kan er sprake zijn van een onderliggende oorzaak. Het is dan belangrijk om naar je huisarts te gaan voor verder onderzoek.

Hoe weet je of je gewicht te laag is?

Met behulp van de Body Mass Index (BMI) kun je zien of je gewicht gezond, te hoog of te laag is. De BMI laat de verhouding tussen gewicht en lengte zien. Bereken hier je BMI.
De BMI is een hulpmiddel om te bepalen of je gewicht gezond is. Neem onderstaande factoren hierin ook mee:

• Als je altijd een BMI van 23 hebt gehad en ineens daalt naar een BMI van 20, kun je een te laag gewicht hebben
• Als je altijd al 'mager' bent geweest, kun je gezond zijn met een BMI van 18,5
• Je lichaamssamenstelling speelt een rol: mensen met een Aziatische afkomst hebben een andere lichaamssamenstelling dan mensen van niet-Aziatische afkomst
• Als je veel vocht vasthoudt (oedeem) of heel veel spiermassa hebt, geeft de BMI een minder realistisch beeld

BMI-waarden

**BMI en gewicht:**
- Gezond gewicht: 18,5 - 25
- Ondergewicht: < 18,5

Let op: Voor 65-plussers geldt een BMI van minimaal 20 als gezond. Voor mensen met COPD (chronische longziekten) geldt een minimum BMI van 21.

Oorzaken van ondergewicht en ongewenst afvallen

Het ontstaan van ondergewicht en ongewenst gewichtsverlies kan verschillende oorzaken hebben. Soms is er sprake van één duidelijke oorzaak, maar vaak spelen meerdere factoren een rol.
Ondervoeding Ondervoeding ontstaat wanneer je te weinig voedingsstoffen binnenkrijgt. Dit kan komen door gebrek aan eetlust, bijvoorbeeld door verminderde smaak en geur, of door een ziekte waardoor je minder gaat eten.
Lichamelijke aandoeningen Verschillende lichamelijke aandoeningen kunnen leiden tot gewichtsverlies. Bij maag-darmaandoeningen kun je last hebben van symptomen zoals buikpijn, verstopping, diarree, misselijkheid en braken, wat invloed heeft op hoeveel je kunt eten. Ook ernstige ziektes zoals kanker, AIDS, beroerte, COPD en tweede of derde graads brandwonden kunnen gewichtsverlies veroorzaken, doordat je lichaam meer energie verbruikt en/of omdat je minder kunt of wilt eten.
Psychische aandoeningen Psychische problemen kunnen een grote invloed hebben op je eetgedrag. Eetstoornissen zoals anorexia en boulimia leiden vaak tot ernstig gewichtsverlies. Ook dementie, depressie, borderline en chronische stress kunnen ervoor zorgen dat je minder gaat eten. Lees meer over de rol van de diëtist bij psychiatrie.
Medicatie Sommige medicijnen kunnen je eetlust verminderen. Voorbeelden zijn Ritalin, Concerta, methylfenidaat, medicatie bij dementie en bepaalde antidepressiva. Als je vermoedt dat je medicatie invloed heeft op je gewicht, bespreek dit dan met je huisarts.

Symptomen en gevolgen van ondergewicht

Je lichaam heeft voedsel nodig om goed te kunnen functioneren. Als je structureel minder binnenkrijgt dan wat je lichaam nodig heeft, ontstaan geleidelijk gezondheidsproblemen. Deze gevolgen ontwikkelen zich in fases, van vroege signalen tot ernstige complicaties.

Gevolgen op korte termijn

De eerste gevolgen van ondergewicht kun je relatief snel merken.

Mentale en cognitieve gevolgen:

• Concentratieproblemen en moeite met helder nadenken
• Vermoeidheid en lusteloosheid
• Verminderde alertheid
• Mogelijk depressieve gevoelens of prikkelbaarheid

Fysieke gevolgen:

• Duizeligheid, vooral bij opstaan
• Afname van lichamelijke conditie
• Verminderde kracht en uithoudingsvermogen
• Sneller moe bij inspanning

Gevolgen op lange termijn

Als ondergewicht langer aanhoudt, gaat je lichaam je vet- en spierreserves aanspreken door het tekort aan voedingsstoffen zoals eiwitten, essentiële vetzuren, koolhydraten, vitamines en mineralen. Dit leidt tot ernstigere gezondheidsproblemen.

Mentale en cognitieve gevolgen:

• Aanhoudende moeite met concentreren en beslissingen nemen
• Verhoogd risico op depressie en angststoornissen
• Verminderd geheugen en traag denken
• Sociaal terugtrekken

Fysieke gevolgen:

• Verzwakte botten en verhoogde kans op botbreuken (osteoporose)
• Sneller last van kou door verminderde vetisolatie
• Dunne, droge en bleke huid
• Haaruitval en broze nagels
• Verzwakt immuunsysteem, waardoor je vaker ziek wordt
• Bij vrouwen: uitblijven van de menstruatie, wat op termijn tot onvruchtbaarheid kan leiden
• Hartproblemen zoals lage bloeddruk en trage hartslag
• Spierzwakte en spierverlies

Gevolgen bij aanhoudend ernstig ondergewicht: Wanneer de vet- en spierreserves volledig opraken, worden andere vitale weefsels aangetast. Dit kan leiden tot:

• Beschadiging van lever, nieren en hart
• Aantasting van het zenuwstelsel
• Bij zeer ernstig ondergewicht: levensbedreigende situaties waarbij alle organen worden aangetast

Trek dus aan de bel wanneer je merkt dat je gewicht afneemt of je BMI te laag wordt. Hoe eerder je ingrijpt, hoe beter je ernstige gezondheidsproblemen kunt voorkomen.

Het verschil tussen ondergewicht en ondervoeding

Ondergewicht en ondervoeding worden vaak door elkaar gehaald, maar het zijn niet hetzelfde.
Ondergewicht betekent dat je te weinig weegt voor je lengte (BMI lager dan 18,5). Je kunt ondergewicht hebben zonder ondervoed te zijn. Sommige mensen zijn van nature slank, eten voldoende en hebben geen gezondheidsproblemen.
Ondervoeding ontstaat wanneer je te weinig voedingsstoffen (energie, eiwitten, vitamines, mineralen) binnenkrijgt, of wanneer je spiermassa te veel is afgenomen. Dit heeft nadelige effecten op hoe je lichaam functioneert. Je kunt ook ondervoed zijn zonder ondergewicht - bijvoorbeeld als je spiermassa verliest maar je gewicht nog normaal lijkt, of als je belangrijke tekorten aan voedingsstoffen hebt.
Het verschil: ondergewicht kijkt alleen naar je gewicht in verhouding tot je lengte. Ondervoeding kijkt naar wat er in je lichaam gebeurt: verlies van spiermassa, tekorten aan voedingsstoffen en de gevolgen daarvan voor je gezondheid.
Ondergewicht vergroot wel het risico op ondervoeding. En ondervoeding die niet behandeld wordt, leidt vaak tot (verder) gewichtsverlies en gezondheidsproblemen. Daarom is het belangrijk om bij gewichtsverlies of een te laag gewicht snel actie te ondernemen.

Tips bij ondergewicht

Merk je dat je plotseling gewicht verliest of dat je gewicht te laag wordt? Het is belangrijk om snel in te grijpen. Ga naar je huisarts voor verder onderzoek en advies.

Algemene tips:

• Eet regelmatig verdeeld over de dag: bijvoorbeeld 3 hoofdmaaltijden (ontbijt, lunch, diner) en 2-3 tussendoortjes
• Zorg voor genoeg eiwit in je voeding: zuivel, vlees, vis, ei, bonen, peulvruchten en noten
• Blijf in beweging: een kleine wandeling of wat oefeningen hebben al een gunstig effect op de eetlust

Tips bij weinig eetlust:

• Zoek uit wat je lekker vindt: misschien voedingsmiddelen met een sterke smaak, geur of aparte structuur
• Eet kleine beetjes tegelijk
• Vloeibaar eten gaat vaak goed: soep, pap of yoghurt
• 'Smeuig' eten zoals pasta en stamppot gaat vaak makkelijker
• 'Zien eten, doet eten': samen eten bevordert de eetlust
• Neem de tijd voor je maaltijd
• Overweeg hulp bij boodschappen doen of maaltijdservice (warme maaltijden aan huis)

Hoe ondersteunt de diëtist bij ondergewicht?

Een diëtist gespecialiseerd in ondergewicht ondersteunt je bij het op een gezonde manier aankomen. De diëtist brengt je huidige eetgewoonten in kaart en gaat op zoek naar mogelijke oorzaken van het gewichtsverlies. Zijn er belemmeringen bij het eten en drinken, zoals gebrek aan eetlust, kauw- of slikproblemen, of een verminderde of veranderde smaak?
De diëtist berekent je energie- en eiwitbehoefte en maakt een plan op maat. Er wordt gekeken of behandeling met normale voeding mogelijk is. Soms is het nodig om tijdelijk medische voeding voor te schrijven, zoals drinkvoeding. Lukt het door medische redenen niet om naar de diëtist te komen? Dan is een huisbezoek mogelijk.

Vergoeding diëtist bij ondergewicht

Diëtistenzorg bij ondergewicht wordt vergoed vanuit de basisverzekering:

• 3 uur diëtistenzorg per kalenderjaar
• Mogelijk extra uren vanuit aanvullende verzekeringen
• Geen verwijzing nodig

Ketenzorg: geen eigen risico Heb je COPD (chronische longziekte) in combinatie met ondergewicht? Dan kom je mogelijk in aanmerking voor ketenzorg via je huisarts. Hiervoor is een verwijzing van je huisarts nodig. Het grote voordeel: je betaalt dan geen eigen risico voor de consulten bij de diëtist. Vraag je huisarts of POH naar de mogelijkheden.
Ook als je medicijnen gebruikt bij CVRM (hart- en vaatziekten) of diabetes type 2 en je daarvoor niet onder behandeling bij een specialist in het ziekenhuis bent, kom je ook mogelijk in aanmerking voor ketenzorg. Bespreek dit met je huisarts of POH.
Lees meer over vergoeding diëtist

Maak een afspraak

Heb je ondergewicht of ben je ongewenst afgevallen? Een diëtist gespecialiseerd in ondergewicht kan je helpen met een persoonlijk plan en begeleiding op maat.
Maak een afspraak voor een kennismakingsgesprek. Consulten zijn mogelijk op onze locaties in Amsterdam, Amstelveen, Utrecht, Den Haag, Purmerend of online. Onze diëtisten spreken Nederlands, Engels, Turks, Arabisch, Spaans en Portugees.
 

Dietisten gespecialiseerd in Ondergewicht/ongewenst gewichtsverlies