Kanker

Oncologie en voeding

Kanker is een verzamelnaam voor kwaadaardige groeiprocessen in het lichaam, waarbij kwaadaardige cellen zich vermenigvuldigen en bij opeenhoping van deze cellen ontstaat een tumor. Afhankelijk van de plaats van de tumor, wordt een lichaamsfunctie verstoord. Er bestaan meer dan 100 soorten kanker, die op verschillende plaatsen in het lichaam voorkomen en allemaal een eigen ziekteverloop hebben. In Nederland zijn de meest voorkomende vormen van kanker borstkanker, darmkanker, longkanker, huidkanker en prostaatkanker.

Hoe vaak komt kanker voor?

Jaarlijks worden zo'n 120.000 nieuwe gevallen van kanker vastgesteld. Er wordt gedacht dat voeding in 35% van de gevallen mogelijk een rol kan spelen in het ontstaan ervan. Het is dan ook raadzaam om ter preventie, maar ook tijdens de behandeling, bewust bezig te zijn met voeding en leefstijl. 

De rol van voeding bij (en tijdens) de behandeling van kanker?

Kanker vraagt veel van het lichaam, een gezonde voeding levert een grote bijdrage aan de behandeling van kanker. Het is belangrijk om in een goede conditie te blijven tijdens (de behandeling van) kanker; daarvoor is het doorgaans nodig om extra energie-, en voedingsstoffen binnen te krijgen. Goede voeding helpt bij een optimale start en vervolg van de behandelingen, en kan de kans op complicaties die kunnen ontstaan door de behandeling (chemo-, radiotherapie of operatie) verlagen of helpen voorkomen. Verder kan een goede en gezonde voeding helpen om het lichaam te herstellen, je overlevingskansen te verhogen en bij te dragen aan een verbeterde kwaliteit van leven. In een goede voeding zit: voldoende energie, genoeg eiwitten, voldoende vocht en genoeg vitamines en mineralen. De diëtist kan hierbij adviseren en begeleiden.

Voedingsproblemen bij kanker

Door de ziekte en/ of de behandeling, komen problemen met eten vaak voor. De voedingsproblemen die kunnen voorkomen bij kanker zijn zeer divers. Zo kan eten niet meer vanzelfsprekend lekker en leuk zijn. Kanker kan de smaak aantasten; zo smaakt zelfs je favoriete kostje anders. Chemotherapie heeft als bijwerking misselijkheid; wat de eetlust kan verpesten. Ongewenst gewichtsverlies/ onbedoeld afvallen kan dan het gevolg zijn. Andere klachten die regelmatig voor komen bij (de behandeling van) kanker zijn:

• Gewichtsafname
• Een verminderde eetlust
• Smaak-, en reukveranderingen
• Misselijkheid en overgeven
• Vermoeidheid
• Ontlastingsproblematiek: verstopping (obstipatie) of juist diarree
• Een droge mond
• Een pijnlijke mond, keel, of slokdarm
• Ongewenst aankomen
• Kauw-, en slikproblemen
• Hinderlijke slijmvorming
• Overmatig maagzuur, zuurbranden en refluxklachten

Ongewenst gewichtsverlies

Veel mensen met kanker vallen af. Soms gebeurt dit al in het begin van de ziekte. In een latere fase van de ziekte en/of de behandeling vallen bijna álle kankerpatiënten af. Dat komt doordat een tumor veel energie gebuikt. De voedingsstoffen, die nodig zijn voor het normale functioneren, worden voor de tumor gebruikt. Dus ook al eet je niet minder, je valt dan wel af. Ook kan kanker en/ of de behandeling de trek in eten doen afnemen Vaak wordt meer vermoeidheid ervaren en daardoor meer geslapen. Er is dan minder tijd en energie om te eten. Als je een langere periode gewicht verliest, loop je een groot risico op ondervoeding. Ondervoeding vermindert de weerstand dus moet voorkomen worden. Op tijd ingrijpen en eventueel hulp inschakelen van de dietist kan dit helpen voorkomen.
 

Gewichtstoename

Bij kanker komt een bijzondere vorm van overgewicht voor: verlies van spiermassa bij toename van vetmassa. Waarom dit gebeurt is nog niet helemaal duidelijk. Mogelijke oorzaken van aankomen zijn: een verminderde lichaamsbeweging, hormoontherapie, de overgang, te veel eten, bepaalde soorten medicatie (prednison) of vochtophoping onder de huid (oedeem) of in de buik (ascites). Het is niet verstandig om tijdens de behandeling van kanker af te vallen, omdat je dan het lichaam nog extra belast en bovendien risico loopt om een tekort aan voedingsstoffen binnen te krijgen. Na de behandeling kan je met een diëtist bespreken worden hoe je op een verantwoorde manier kan afvallen.

De kans op kanker verkleinen

Natuurlijk is het krijgen van kanker niet altijd te voorkomen. Sommige mensen zijn erfelijk belast of hebben domme pech. Wel kán een gezonde leefstijl de kans op kanker verkleinen.  Voorkom overgewicht, rook niet, zorg voor veel ontspanning en weinig stress, eet in ruime mate groente en fruit, beweeg dagelijks minimaal een uur, drink gematigd alcohol of niet (vrouwen max 1 glas, mannen max 2 glazen), eet minder (rood) vlees en vaker vegetarisch of vis. Beperk het gebruik van rood vlees in ieder geval tot maximaal 3 keer in de week. Spendeer niet te veel tijd in de zon en smeer je goed in, en gebruik voldoende voedingsvezels. 

Voedingsbehandeling bij kanker

Voor, tijdens en na de behandeling van kanker gelden verschillende dieetadviezen. Zo kan het, afhankelijk van het type behandeling, belangrijk zijn om voor een behandeling alvast wat aan te komen of bepaalde producten, zoals bijvoorbeeld vis en omega vetzuren, te vermijden. Soms duurt een behandeling lang en is een behandeling uitgespreid over een aantal maanden. In de tussentijd kunnen klachten ontstaan en kan een aangepaste voeding, zoals bijvoorbeeld gemalen, eiwitverrijkt of calorieverrijkt dieet, noodzakelijk of gewenst zijn. Na de behandeling is het belangrijk zo snel mogelijk weer het oude ritme op te pakken en aan te sterken. Een gevarieerde, eiwitverrijkte voeding is hierbij belangrijk. Soms is de functie van een orgaan beperkt of weggevallen door de behandeling, waardoor een levenslang dieet noodzakelijk wordt. In elke fase van kanker speelt voeding een grote rol – en kan een afgestemd dieet veel hulp en energie bieden. 

Leefstijl en voeding bij kanker

Een gezonde leefstijl kan het verschil maken. Gezond eten, een regelmatig leven en voldoende bewegen of sporten heeft diverse positieve gezondheidseffecten. Een leefstijlverandering is misschien niet het eerste waar je aan denkt als je ziek bent, maar toch is juist dat veranderen van groot belang. Door de tumorgerichte behandelingen kunt u sterk vermoeid raken, eetlust verliezen, met als gevolg dat u minder gaat bewegen, en de spiermassa afneemt. Als de conditie slechter wordt, is de kans groot dat u nog inactiever wordt, en zo ontstaat een negatieve vicieuze cirkel. Bij deze situatie van algehele verzwakking kan een gevolg zijn dat bijwerkingen en complicaties van een tumorgerichte behandeling eerder komen optreden.

Tips voor een gezonde leefstijl zijn:

• Eet voldoende en gevarieerd. Kies dagelijks voor volkoren en vezelrijke producten (voor een goede stoelgang), groente, fruit en wissel af met je broodbeleg.
• Probeer voldoende te bewegen. Minimaal 30 min per dag, bij voorkeur 60 min per dag. Een wandeling of fietstocht volstaat ook. Een fysiotherapeut kan hier eventueel ondersteuning in bieden.
• Drink voldoende: dagelijks 1.5-2 liter. Drink vooral water, spa rood, thee of koffie zonder suiker.
• Probeer voldoende te slapen en te ontspannen. Probeer op een vaste tijd te slapen en op te staan en zorg dat je voldoende zonlicht krijgt, door regelmatig even naar buiten te gaan.
• Beperk of stop je alcoholinname en stop met roken.
• Focus je op de positieve veranderingen in je leefstijl!

Wat betekent de diëtist bij kanker?

De diëtist kijkt samen met jou of je de juiste voeding eet, de huidige voeding aangepast moet worden aan de behandeling, of voedingssupplementen eventueel kunnen helpen en ook helpt de diëtist graag met het vinden van ideeën om het eten ondanks verminderde eetlust, misselijkheid of verandering van smaak, zo leuk, gezond en smakelijk mogelijk te maken/houden. Indien nodig kijkt de diëtist samen met jou of aanvullende medische voeding nodig is en in welke vorm en mate. Ook als je geen (nog) problemen hebt met eten, kan het zinvol zijn om naar een diëtiste te gaan voor het behalen (en behouden) van een optimale voedingstoestand. De diëtist houdt rekening met uw ziekte, behandeling en persoonlijke wensen. Zo streeft de diëtist samen met u een optimale voedingstoestand na. Is het (om medische redenen) niet mogelijk om naar de praktijk te komen? De diëtist aan huis komt dan graag langs. 
 

Veel gestelde vragen oncologie en voeding

Mag ik alcohol drinken?
Alcohol kan het risico op kanker verhogen. Echter is een beperkte inname niet verboden bij kanker (en de behandeling van). Onder een beperkte inname valt bij vrouwen: maximaal 1 glas per dag, bij mannen: maximaal 2 glazen per dag. Heb je een gevoelige of pijnlijke mond vanwege de behandelingen? Of heb je een tumor in het hals-nek gebied (mond/keel)? Dan kun je beter geen alcohol drinken. Ook bij het gebruik van bepaalde medicijnen moet je erg oppassen met alcoholgebruik. Overleg altijd even met een dokter of de diëtist.
 
Zijn biologische producten beter?
Er is geen bewijs dat biologische voeding beter is dan niet-biologische voeding. Het verschil tussen beiden is dat biologische voeding relatief minder of geen bestrijdingsmiddelen bevat; waardoor het eten van biologische voeding waarschijnlijk wel kleine gezondheidsvoordelen heeft. Maar er is vooralsnog geen bewijs dat biologische voeding bijdraagt aan een beter en/of sneller herstel bij kanker.

Hoe zit het met E-nummers?
E-nummers zijn vaak conserveermiddelen, kleur-, en smaakstoffen en E-nummers mogen alleen toegevoegd worden aan voedingsmiddelen wanneer aangetoond is dat deze niet schadelijk zijn voor de gezondheid. E-nummers zijn dus uitvoerig getest en goedgekeurd door de Nederlandse Voedsel-, en Warenautoriteit; je hoeft je dus geen zorgen te maken om een E-nummer.

Dietisten gespecialiseerd in kanker