Coeliakie (glutenovergevoeligheid/ glutenintolerantie)

Coeliakie en een glutenvrij dieet

De belangrijkste reden om een glutenvrij dieet te volgen, is wanneer de ziekte coeliakie is vastgesteld. Maar er zijn andere redenen om glutenvrij te eten. Denk aan de behandeling van autisme, ADHD, tarwe-allergie, glutenovergevoeligheid of glutensensitiviteit. Soms in combinatie met het Prikkelbare Darm Syndroom. De behandeling is in al deze gevallen: een glutenvrij (of glutenarm) dieet.

Coeliakie (glutenovergevoeligheid of glutenintolerantie)

Coeliakie (ook wel glutenovergevoeligheid of glutenintolerantie genoemd) is een ziekte waarbij het lichaam totaal intolerant is voor voedingsproducten met gluten. Het is de meest voorkomende genetisch bepaalde auto-immuunziekte ter wereld, maar moeilijk te diagnosticeren. Gluten is een eiwit dat voorkomt in tarwe, rogge, gerst, spelt en kamut. In Nederland is haver daarnaast ook vaak in aanraking geweest met met tarwe en wordt daarom bij mensen met coeliakie meestal niet goed verdragen. Voedsel dat gluten bevat, kan een beschadiging aan het dunne darm slijmvlies veroorzaken bij mensen met coeliakie. De darmvlokken gaan kapot als deze regelmatig met gluten in aanmerking komen, wat verschillende (buik-)klachten kan veroorzaken. Als je coeliakie hebt kan je van een kruimel gluten-bevattende voeding al een heftige reactie krijgen. 

Symptomen bij coeliakie

Veel voorkomende symptomen bij coeliakie (glutenovergevoeligheid of glutenintolerantie) zijn maag-darmproblemen. Maar bij je kunt bij coeliakie ook klachten hebben die niet maag-darm gerelateerd zijn. De symptomen kunnen op verschillende plekken in het lichaam voorkomen. Symptomen en klachten bij coeliakie:

• een opgezette buik
• diarree en/of verstopping (obstipatie)
• migraine
• verwardheid
• vermoeidheid
• onvruchtbaarheid en zwangerschapscomplicaties
• bot-, en gewrichtspijn
• bloedarmoede
• groeistoornissen in de jeugd
• jeukende huid en huidblaasjes

Om ernstige, aan coeliakie gerelateerde aandoeningen (zoals schildklierafwijkingen of leverziekten) te voorkomen is het belangrijk dat coeliakie tijdig gediagnoisticeerd wordt en als je je vervolgens goed aan het glutenvrije dieet houdt is de kans hierop zeer klein.

Glutensensitiviteit of glutenovergevoeligheid

Steeds meer mensen ervaren coeliakieachtige reacties na het eten van gluten, zonder dat er sprake is van de aanwezigheid van antilichamen die wijzen op coeliakie of darmklachten. Als je na het eten van gluten klachten krijgt, en verbetering ervaart wanneer je een glutenvrij dieet volgt, val je onder de noemer ‘glutensensitief’ of ‘glutenovergevoelig’. Klachten die je kunt hebben bij een glutensensitiviteit zijn gelijk aan klachten die voorkomen bij coeliakie. 

Een glutenvrij dieet

Als je een glutenvrij dieet volgt, vermijd je strikt alle producten met (sporen van) tarwe, rogge, gerst, spelt, kamut en haver volledig. Gluten worden ook vaak verwerkt in smeersels, sauzen, smaakversterkers, specerijen, bepaalde toevoegingen zoals gemodificeerd zetmeel, soep in blik, verpakte snacks en ook in voedingssupplementen. Belangrijk om goed het etiket te lezen en het product alleen te kiezen als er daadwerkelijk ‘glutenvrij’ op vermeld staat. Een product dat gemaakt is in een fabriek waarin ook gluten verwerkt zijn; kan sporen van gluten bevatten (en dus ook alsnog klachten veroorzaken). De stempel ‘glutenvrij’ geeft aan dat er ook geen risico op kruisbesmetting is. Zo bestaat er ook ‘glutenvrije haver’, welke je gerust kan consumeren zonder risico te lopen op kruisbesmetting. In de supermarkt zijn gelukkig steeds meer glutenvrije producten te verkrijgen. Ook zijn er diverse webwinkels met een heel groot assortiment aan glutenvrije producten.

Tips voor een glutenvrije keuken, kast en koelkast

Bij coeliakie kan zelfs een korrel gluten al klachten veroorzaken. Voorkom kruisbesmetting:

1. Haal je eigen broodbeleg in huis. Deel deze met niemand. Als er bijvoorbeeld een lik pindakaas op tarwebrood is gesmeerd, en dat mes wordt voor de tweede keer de pindakaas pot in gestoken, is die pot niet meer glutenvrij. Door een knijpfles te gebruiken voorkom je dit soort besmetting.
2. Houdt je aanrecht en/of werkvlak goed schoon. Schrob regelmatig met heet zeepsop.
3. Gebruik glazen bak, taart-, en cakevormen; deze zijn het makkelijkst schoon en glutenvrij te maken. 
4. Pas op met snijplanken. In de beschadigingen die kunnen ontstaan door het snijden, kunnen gluten gaan zitten. Als je je eigen snijplanken hebt en die ook altijd gebruikt; voorkom je het risico op kruisbesmetting.
5. Maak de tafel en het aanrecht schoon met een wegwerpdoekje of gooi het sponsje/schoonmaakdoekje in de wasmachine of weg na gebruik.
6. Wijs een aparte keukenlade aan om glutenvrij keukengereedschap in te bewaren.

​Glutenvrij uit eten

Je wordt uitgenodigd voor een etentje of wilt eens lekker uit eten. No problem! 

• Geef van tevoren bij je gastgeer/ -vrouw aan dat je glutenvrij eet en wat dat inhoudt. 
• Stel voor om eventueel zelf ook een gerechtje te maken (denk aan voor of nagerecht) en het risico op kruisbesmetting/een ‘glutenfout’ zoveel mogelijk te beperken. 
• Vraag of ze je eten apart in een afgesloten bak kunnen bewaren/ met folie willen bedekken. 
• Vraag goed na wat er gekookt wordt en met welke ingrediënten (eventueel kan je er tips over geven). 

Uit eten gaan wordt steeds makkelijker. Steeds meer restaurants zijn gekeurd op glutenvrij en weten hoe zij een glutenvrije keuken kunnen creëren en kruisbesmetting kunnen voorkomen. Op internet kan je veel tips/blogs terugvinden van glutenvrije restaurants in bijvoorbeeld Nederland, maar ook in andere landen. Vraag in het restaurant altijd nog even na of ze ook een glutenvrij menu / glutenvrije opties hebben en overleg eventueel met de kok.

Wat kan de diëtist voor je betekenen bij coeliakie (glutenovergevoeligheid of glutensensitiviteit)?

Volledig glutenvrij eten is een uitdaging. Gluten zitten in heel veel producten verstopt en kruisbesmetting is snel gebeurd. Veel glutenvrije producten zijn laag in vezels en zijn niet altijd even gezond. De diëtist helpt met het samenstellen van een volwaardig glutenvrij voedingspatroon. Verder geeft je diëtist ook adviezen over het kopen van glutenvrije producten en het voorkomen van kruisbesmetting. En ze deelt lekkere glutenvrije recepten met je. Wil je weten of je glutensensitief of glutenovergevoelig bent? Dan kan je onder begeleiding van je diëtist een eliminatie-provocatie dieet volgen. Hierbij vermijd je eerst een periode van minimaal 6 weken strikt gluten en daarna ga je dan opnieuw gluten eten. Soms kunnen kleine hoeveelheden van glutenbevattende voeding wel nog goed verdragen worden. Of dit zo is en welke hoeveelheden je verdraagt, zoekt je dietist samen met je uit.

Dietisten gespecialiseerd in coeliakie